Spis Treści

W tym artykule dowiesz się o:

definicji integracji sensorycznej,
charakterystyce podstawowych systemów zmysłowych,
wskaźnikach zaburzeń przetwarzania wrażeń sensorycznych w poszczególnych grupach wiekowych.

Założenia metody SI

W latach sześćdziesiątych amerykanka Jean Ayres psycholog, pedagog specjalny i terapeutka zajęciowa wykazała znaczenie trzech podstawowych systemów zmysłowych, tj. systemu dotykowego, czucia głębokiego (czucia własnego ciała) oraz układu przedsionkowego (zwanego zmysłem równowagi) w procesie prawidłowego rozwoju dziecka. W oparciu o podstawy z zakresu fizjologii, neurologii oraz psychologii opracowała założenia teoretyczne i praktyczne nowej, kompleksowej, polisensorycznej metody terapii – Integracji Sensorycznej. Metoda ta jest skuteczną formą terapii w szeroko rozumianych opóźnieniach rozwoju psychoruchowego.

Integracja sensoryczna, według Jean Ayres, jest procesem, podczas którego następuje organizacja wrażeń zmysłowych dostarczanych do naszego organizmu tak, aby mogły być wykorzystywane w celowym działaniu. Dopływ różnorodnych bodźców do ośrodkowego układu nerwowego, odbieranych z własnego ciała i otoczenia przez wszystkie układy zmysłów (dotyku, czucia głębokiego, czyli tzw. propriocepcji, układu przedsionkowego, wzroku, słuchu i powonienia) jest podstawą do tworzenia się integracji. W wyniku tego procesu powstają tak zwane reakcje adaptacyjne czyli, reakcja odpowiednia do wymogów otoczenia. Mózg w każdej chwili naszego życia odbiera, segreguje i przetwarza bodźce zmysłowe. Przy niedoborze lub braku bodźców tworzenie się prawidłowej integracji zmysłowej jest zakłócone i w związku z tym rozwój właściwych odpowiedzi ruchowych i sposobów zachowań jest zaburzony.

Główne przejawy dysfunkcji procesów integracji sensorycznej to:

trudności w koordynacji ssania, połykania, oddychania
opóźniony rozwój mowy i zaburzenia mowy
przyjmowanie nieprawidłowej postawy ciała
nieprawidłowe napięcie mięśniowe
zwiększona męczliwość
zaburzenia w ogólnej koordynacji ruchowej oraz koordynacji ruchowo – słuchowo – wzrokowej
trudności w opanowywaniu podstaw nauki szkolnej, tj. czytaniu, pisaniu, liczeniu
nadpobudliwość psychoruchowa i trudności w koncentracji uwagi
zaburzenia emocjonalne, obniżona samoocena

Definicja integracji sensorycznej

Pojęcie integracji sensorycznej, spostrzegane jest w dwojaki sposób.

Integracja sensoryczna może być rozpatrywana jako metoda opracowana przez Jean Ayres w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia w USA, aktualnie jedna z najbardziej kompleksowych w swym podejściu w odniesieniu do dzieci z opóźnionym rozwojem psychoruchowym i trudnościami w szkole.

Integracja sensoryczna jako proces neurofizjologiczny będący umiejętnością odbierania i przetwarzania informacji płynących z ciała, otoczenia za pomocą wszystkich zmysłów, tak aby mogły być wykorzystane w celowym i efektywnym działaniu.

Jean Ayres psycholog, pedagog specjalny i terapeutka zajęciowa wykazała znaczenie trzech podstawowych systemów zmysłowych, tj. systemu dotykowego, czucia głębokiego (czucia własnego ciała) oraz układu przedsionkowego (zwanego zmysłem równowagi) w procesie prawidłowego rozwoju dziecka. W oparciu o podstawy z zakresu fizjologii, neurologii oraz psychologii opracowała założenia teoretyczne i praktyczne nowej, kompleksowej, polisensorycznej metody terapii – Integracji Sensorycznej. Metoda ta jest skuteczną formą terapii w szeroko rozumianych opóźnieniach rozwoju psychoruchowego.

Dopływ różnorodnych bodźców do ośrodkowego układu nerwowego, odbieranych z własnego ciała i otoczenia przez wszystkie układy zmysłów (dotyku, czucia głębokiego, czyli tzw. propriocepcji, układu przedsionkowego, wzroku, słuchu i powonienia) jest podstawą do tworzenia się integracji. W wyniku tego procesu powstaje tak zwana reakcja adaptacyjna czyli, reakcja odpowiednia do wymogów otoczenia. Mózg w każdej chwili naszego życia odbiera, segreguje i przetwarza bodźce zmysłowe. Przy niedoborze lub braku bodźców tworzenie się prawidłowej integracji zmysłowej jest zakłócone i w związku z tym rozwój właściwych odpowiedzi ruchowych i sposobów zachowań jest zaburzony.

Charakterystyka podstawowych systemów zmysłowych

Nasze układy zmysłowe współdziałają ze sobą, co uwidacznia się w tzw. reakcjach adaptacyjnych (na przykład w obronnym wyciągnięciu rąk przez dziecko, żeby nie upaść podczas nauki chodzenia). Dziecko zdobywa doświadczenia sensoryczne poprzez ruch, poznawanie otoczenia i działanie.

Najważniejsze układy zmysłów to:

przedsionkowy,
dotykowy
czucia głębokiego (prprioceptywny),
limbiczny

Układ dotykowy jest największym i najbardziej pierwotnym systemem zmysłowym. Pomaga nam różnicować to, czego dotykamy i gdzie jesteśmy dotykani. Ostrzega przed nieoczekiwanymi lub niebezpiecznymi wrażeniami dotykowymi. Ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa, równowagę emocjonalną, koncentrację uwagi i funkcje ruchowe.

Układ przedsionkowy najwcześniej dojrzewający systemem zmysłowy, zlokalizowany w uchu wewnętrznym. Umożliwia odbieranie wrażeń związanych z ruchem i zmianami w ruchu oraz odczucie siły grawitacji. System ten koordynuje odbieranie i przetwarzanie wrażeń przez inne układy zmysłowe (dotykowy, czucia głębokiego, wzrokowy i słuchowy). Ma wpływ na utrzymanie równowagi, koordynację oraz płynność ruchów ciała i gałek ocznych. Ma to swoje odzwierciedlenie w możliwościach ruchowych dziecka – w zakresie dużej i małej motoryki), zachowania prawidłowej postawy podczas ruchu ale i zabaw przy stole, także w lepszej koncentracji i mniejszej męczliwości. Prawidłowe działanie tego systemu umożliwia dziecku właściwy rozwój sensomotoryczny. Układ przedsionkowy i słuchowy unerwia ten sam nerw (VIII czaszkowy), co powoduje, że istnieje między nimi bliski związek neuro – anatomiczny. Ściśle wiąże się to więc z funkcjami słuchowo – językowymi, co ma istotne znaczenie w rozwoju mowy.

System propriocepcji blisko współpracuje z układem przedsionkowym, odbiera informacje z mięśni, ścięgien i stawów. Umożliwia sprawne poruszanie się i wykonywanie czynności ruchowych bez konieczności kontroli wzrokowej. Buduje poczucie cielesnej obecności ciała, odczuwanie jego ciężaru i poszczególnych części w przestrzeni. Odpowiada za wytwarzanie odruchów prostowania i równowagi, które służą prawidłowej motoryce i przyczyniają się do przeciwdziałania sile grawitacji. Ma duży wpływ na rozwój koordynacji ruchów i percepcję położenia narządów jamy ustnej podczas mówienia.

Układ limbiczny nazywany mózgiem emocjonalnym związany jest ze zmysłem powonienia i smaku. Ma bezpośredni związek z uczuciami i zachowaniem. Poprzez rejestrowanie przyjemnych wrażeń uaktywnia pamięć i wywołuje intensywne reakcje emocjonalne. Działanie opisanych wyżej systemów zmysłowych przebiega w dużym stopniu poza naszą świadomością.

Niektóre wskaźniki zaburzeń przetwarzania wrażeń sensorycznych w poszczególnych grupach wiekowych

Niemowlęta

Nie lubi trzymania na rękach, tulenia, całowania,
Jest w stanie dyskomfortu i stresu, gdy inni ludzie są blisko niego,
Ma trudności ze ssaniem i/lub spożywaniem pokarmów stałych,
Nie reaguje na jedzenie wokół ust,
Ma trudności z zaśnięciem, często wybudza się,
Ujawnia duży dyskomfort podczas czyszczenia wacikami nosa, uszu,
Reaguje „alarmem”, oporem, gdy twarz jest przecierana oliwką czy myta wodą,
Nie lubi smarowania ciała kremem, pudrowania,
Często nie lubi kąpieli w ogóle, a czasami ujawnia nadmierna wrażliwość na temperaturę wody,
Unika raczkowania po dywanie,
Manipuluje zabawkami używając głównie koniuszków palców, unikając zetknięcia zabawki z wnętrzem dłoni,
Woli być przykryte bez względu na temperaturę otoczenia,
Woli mieć na nóżkach buciki, skarpetki niż chodzić boso,
Nie lubi nowych ubranek,
Reaguje obronnie / dyskomfortem, pobudzeniem/ na dźwięki o pewnej częstotliwości, specyficzne zapachy, jasne światło,
Z opóźnieniem osiągało tzw. kamienie milowe np. siadanie, raczkowanie, stanie, chodzenie, pierwsze słowa.

Dzieci w wieku przedszkolnym

Nie lubi mycia, czesania, obcinania paznokci,
Nie lubi mycia zębów, użycia pasty, zwłaszcza o niektórych smakach, może mieć odruch wymiotny,
Nie lubi chodzić boso, także często bawić się w piasku, na trawie, czy w wodzie,
Wyraźnie nie lubi pewnych materiałów, czy faktur,
chodzi na palcach,
wypluwa jedzenie – odmawia jedzenia niektórych pokarmów,
nie lubi mycia, czesania, obcinania paznokci,
nie lubi zabaw w łaskotanie, podnoszenie do góry lub domaga się tego nadmiernie,
samo może być inicjatorem kontaktu dotykowego ale wzbrania się przed wyciem dotykanym,
może pocierać lub drapać miejsca w które został przed chwilą dotknięty,
może unikać zabaw z innymi dziećmi lub ujawniać negatywne reakcje w czasie zabawy,
zdarza się, ze wpada na innych z impetem lub ich popycha, znienacka szczypie i kopie,
nie lubi zabaw w piaskownicy, w wodzie,
nie lubi zatłoczonych miejsc, np. place zabaw, centra handlowe,
często wydaje się nie odczuwać głodu, ciepła, zimna,
nie potrafi wykonywać czynności rękoma bez patrzenia na nie,
może się skaleczyć, uderzyć i nie zauważyć tego,
lubi intensywne zabawy typu: uderzanie, intensywne podskoki,
ryzykuje podczas zabaw np. wspina się zbyt wysoko,
ma słabą równowagę, często przewraca się, szybko się meczy,
odczuwa nienaturalny lęk przed upadkiem lub wysokością,
odczuwa dyskomfort podczas jazdy samochodem /choroba lokomocyjna,
nie lubi zabaw stolikowych.

Dzieci w wieku szkolnym

nie lubi placów zabaw / wspinania się, huśtania, zjeżdżania, karuzeli,
ruchy dziecka są niezgrabne, często potyka się i przewraca, nie potrafi asekurować się przed upadkiem,
nie lubi gier zespołowych i zabaw sportowych,
podczas pracy przy stole często podpiera głowę ręką,
ma problemy z przepisywaniem z tablicy, gubi litery, sylaby,
nie lubi gier zespołowych i zabaw sportowych,
podczas nauki pisania często odwraca litery b,d,p,
nie ma dominacji ręki,
ma trudności w nawiązywaniu przyjaźni,
często sam rozpoczyna lub wdaje się w bójki,
często wydaje się nieobecne, nieświadome co dzieje się dookoła, nie reaguje na swoje imię,
nie lubi nowych aktywności ruchowych, sporadycznie sam je inicjuje,
dobrze funkcjonuje w domu, źle w szkole lun na odwrót,
sucha eksperymentalnie głośno muzyki, telewizji,
ma trudności w rozróżnieniu dźwięku g-k,
ma problem, żeby określić co trzyma w reku bez patrzenia na nie,
ma trudności z zużyciem dwóch rąk jednocześnie,
nie może usiedzieć w jednym miejscu np. w ławce podczas lekcji.

Źródło — Bożenia Odowska-Szlachcic — "Metoda Integracji Sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego ukladu nerwowego"